Leemansmolen Vriezenveen is – na ruim 90 jaar – weer pelmolen geworden

VRIEZENVEEN – De afgelopen weken is de laatste hand gelegd aan de restauratie van de ‘pellerij’ in de Leemansmolen. En inmiddels is het eerste gerst gepeld tot gort, waardoor de molen – na ruim 90 jaar – zijn pelfunctie weer heeft teruggekregen.

De Leemansmolen in Vriezenveen werd in 1862 gebouwd als korenmolen én pelmolen. Het pelmolengedeelte, de ‘pellerij’, is echter al sinds 1923 buiten bedrijf, omdat de pelsteen in dat jaar werd verkocht. Mede dankzij subsidies van provincie en gemeente en bijdragen van de ‘Zakenvrienden van de Leemansmolen’ is de restauratie, die in 2013 begon, nu afgerond.

Een pelmolen is een type molen waarin met een pelsteen het vliesje van de gerstekorrel wordt gepeld. Gepelde gerst heet ‘gort’. Tot begin 20e eeuw was gort het belangrijkste voedsel voor de plattelandsbevolking. Een pelmolen kan pas werken bij een windkracht van ten minste 5 Bft. De meeste pelmolens hebben – net als de Leemansmolen – behalve een pelsteen ook maalstenen, omdat er bij onvoldoende wind voor het pellen nog wel graan gemalen kan worden.

De Leemansmolen heeft op de eerste verdieping een vloergedeelte met een dubbele balkenlaag. In deze ‘tussenvloer’ ligt de pelsteen in een soort van houten kuip, verzonken tussen de zware balken. Onder de pelsteen ligt een ijzeren plaat.

Het pelproces werkt heel anders dan het maalproces. Graan wordt tot meel gemalen tussen twee maalstenen. Gerst wordt gepeld aan de zíjkant van één pelsteen en met een soort rasp, het pelblik, dat aan de binnenkant van de houten kuip, op 1,5 cm afstand van de steen, is bevestigd. De gerst wordt bóvenop de pelsteen gestort en de korrels worden door de snel draaiende steen tegen het pelblik geslingerd en zo ontdaan van het vliesje rond de korrel.

Eind 19e, begin 20e eeuw was er nauwelijks meer vraag naar gort vanwege de toegenomen aardappelconsumptie. Rond 1923 verkocht toenmalig molenaar Diederik Leemans daarom de pelsteen. Waarschijnlijk aan een machinale pellerij. Nu, ruim 90 jaar na de verkoop van de pelsteen, heeft de Leemansmolen zijn pelfunctie teruggekregen. De restauratie werd uitgevoerd in samenwerking met het Vriezenveense molenrestauratiebedrijf Roald Hans.