Hardinxveld: geschiedenis van molens

De Historische Vereniging Hardinxveld Giessendam werd in 1978 opgericht met het doel de belangstelling voor en de kennis van de plaatselijke geschiedenis te bevorderen door het geven van lezingen en het uitgeven van publicaties. Bijna 40 jaar bestaat de Vereniging nu en er zijn 48 publicaties gerealiseerd. In deze rubriek willen wij graag deze publicaties onder de aandacht brengen en de geschiedenis laten herleven en misschien zelfs de tegenwoordige tijd erbij betrekken.

Sommige publicaties zijn inmiddels uitverkocht, maar door deze rubriek hoopt de Vereniging dat de informatie, die zo lokaal bepalend is geweest, niet verloren zal gaan.

De tweede publicatie is in 1979 geschreven door Arie van der Plas, een plaatsgenoot en destijds bestuurslid van de Historische Vereniging, die zich altijd al interesseerde voor molens in het algemeen en in het bijzonder voor de molens van de Alblasserwaard. Zoals uit deze publicatie duidelijk wordt hebben heel wat molens op ons grondgebied gestaan, maar daar is helaas slechts een enkel exemplaar van over.

Het dorp Giessendam heeft al heel vroeg connecties met molens. In het gemeentewapen staat een molenrad afgebeeld. Dit wapen is nog een “aandenken “aan de heer Tieleman den Moelenaar, wiens geslacht tot het jaar 1369 dit schild voerde.

Het gaat in dit geval niet om een poldermolen voor de ontwatering van de polder, omdat die zich pas na 1408 zich begonnen te ontwikkelen, maar om een tandwiel uit (waarschijnlijk) w.s. een korenmolen.
In wat nu de woonwijk “ de Peulen “ is hebben rond 1570 vijf poldermolens gedraaid om voor de afwatering te zorgen die via de Giessen op de Merwede uitkwam. Lang hebben deze molens echter niet gewerkt want al in 1580 zijn ze of gesloopt of door de 80 jarige oorlog zodanig vernield dat deze molens niet meer gebruikt konden worden. Voor de afwatering van de westelijke Alblasserwaard zijn toen de molens bij Groot Ammers en Kinderdijk gebouwd.

In Hardinxveld Giessendam hebben ook twee korenmolens gestaan: De molen van Langeveld, en de molen de Hoop. Deze laatste was indertijd gebouwd als een veel lagere stellingsmolen, maar rond 1860 besloot men om meer windvang te krijgen de molenromp in cilindrische vorm op te hogen. Toen er in 1913 een orkaan over de Alblasserwaard raasde, sloeg de molen op hol en werd er door een fout van de molenaar een schade van F17.000,–aangericht aan de molen. In 1944 werd de molen verkocht voor de sloop.

Dan stond er aan de zuidoever van de Giessen de “ Spindermolen”, die in 1773 op de plaats van een wipwatermolen werd gebouwd, die laatste had er al sinds 1624 gestaan. Deze molen maalde het beneden-gedeelte van de polder Hardinxveld uit op de Giessen. Toen de spoorlijn werd aangelegd in 1881 wilde men een kortere weg naar het (inmiddels gesloopte) station Hardinxveld. Ook moest de Spoorwegen f12.000,– betalen aan de polder Hardinxveld als een schadeloosstelling voor de derving van windvang voor de molen.

Twee jaar na het verdwijnen van het station verdween ook de Spindermolen.

Verderop langs de huidige Parallelweg bij de overgang naar Neerpolder heeft de Wipwatermolen “ Pauwtjesmolen” gestaan die voor de afwatering zorgde van Boven Hardinxveld in de Giessen. Die molen draaide voor het eerst op 23 jan 1868, ook op een plek waar een eerdere molen heeft gestaan. Deze tweede molen is in 1921 gesloopt.

Ook op de zuidelijke dijk van het Kanaal van Steenenhoek ,dat in 1818 is gegraven, werd een molen gebouwd: een zgn. achtkantige poldermolen “Vijzelmolen”. Deze is in 1881 vervangen door een gemaal.

In de polder van Giessen Oude Bovenkerk, dat tot 1957 bij de gemeente Giessendam behoorde, heeft een molen gestaan. Deze molen werd gebouwd in 1865 en bemaalde de polder Giessen-Oude Bovenkerk. Ook deze molen stond op een plaats waar daarvoor een wipwatermolen stond, die na blikseminslag is afgebrand. Van deze molen staat nog steeds de romp overeind en is tot gemaal omgebouwd.

Als laatste wipwatermolenmolen is de Tiendwegse Molen, die als enigste molen nog overeind staat. Deze molen heeft tot 1965 het voorste gedeelte van de polder Giessen Oude benedenkerk bemalen, maar na die tijd is dat door een elektrisch aangedreven vijzelgemaal vervangen. De geschiedenis van deze molen gaat terug tot 1738, wanneer hij voor het eerst te zien is op een kaartje. De molen zoals wij die nu zien is pas in 1906 gebouwd, want in 1904 werd de oude molen door een schoorsteenbrand in de as gelegd.

Deze enig overgebleven molen is toch een tastbaar bewijs van de eens zo rijke molengeschiedenis van ons dorp !!

Uit de merwestreek.nl